در صورت فلکی «مونوسروس» که به «اسب تک شاخ» نیز شهرت دارد، یک توده عظیم از غبار و گازهای کیهانی در فاصله دو هزار و 700 سال نوری دیده می‌شود که منطقه تشکیل ستاره‌ای موسوم به NGC 2264 است.

یک نور قوی ناشی از ستاره‌های تازه متولد شده به رنگ قرمز در کنار گرد و غبار ستاره‌های جوان و داغ به رنگ آبی، در مرکز تصویر دیده می‌شوند.

ستاره‌های منطقه NGC 2264 به خوشه ستاره‌ای «درخت کریسمس» شهرت دارند و «سحابی روباه» نیز در سمت چپ و «سحابی مخروطی» نیز در بالای خوشه درختی دیده

می شود.

افسانه های زیادی در مورد صورت های فلکی وجود دارد که اغلب این افسانه ها با اسطوره ها و قهرمانان هر تمدن باستانی رابطه دارد ‚ ولی ظاهرا” یونانیان در امر افسانه سازی از دیگر ملل کهن پیشی گرفته و اسناد بیشتری از افسانه های یونانی در دسترس است ولیکن با این حال اسناد و مدارک قابل توجهی نیز از دیگر تمدن های عصر باستان همچون : ایران ‚ مصر ‚ بابل و … نیز وجود دارد که نشان دهنده آشنایی این تمدن های باستانی با صورفلکی است .
در این نوشتار سعی خواهد شد تا افسانه های مربوط به دو صورت فلکی زمستانی یعنی صور فلکی شکارچی (جبار) و گاو نر(ثور) را بیان کنیم .
درباره صورت فلکی شکارچی افسانه های فراوانی وجود دارد که اغلب آنها با الهه آرتمیس (آرتمیز) که در یونان باستان به الهه شکار معروف بوده مرتبط است .
دریکی از افسانه ها چنین آمده است که روزی الهه آرتمیس غافل از اطراف خود در رودخانه ای مشغول شنا بود که جبار یا (orion) متوجه الهه شده و او را غافلگیر کرده و باعث رنجش خاطر الهه آرتمیس می شود . در این حال الهه جبار را طلسم کرده و او را به شکل گوزنی در می آورد به گونه ای که سگهای او صاحب خود را نشناخته و او را از هم دریده و از پای در می آورند(سگهای جبار در آسمان شب با صور فلکی سگ بزرگ وکوچک در ارتباط هستند) .

شکارچی (جبار)

در افسانه ای دیگر چنین بیان شده است که شکارچی (جبار) روزی مغرورانه مدعی شد که هیچ جانوری چه کوچک و چه بزرگ یارای مقابله با او را ندارد و نمی تواند به او آسیبی وارد کند. در این حال به فرمان الهه آرتمیس زمین لرزشی شدید کرده و نقطه ای از آن شکاف خورده و کژدمی (عقربی) هولناک از آن بیرون آمده و شکارچی را نیش زده و او را از پای درآورد. از آن زمان جبار به شکل صورت فلکی به آسمان عروج کرده و پیوسته از عقرب دوری می جوید و سعی در فرار از او دارد به گونه ای که هرگاه صورت فلکی کژدم در افق شرقی در حال طلوع است صورت فلکی شکارچی در افق غربی در حال غروب و ترک صحنه آسمان از وحشت کژدم است .
صورت فلکی گاو نر (ثور) از صورفلکی بارز و زیبای زمستانی است که ستاره درخشان دبران همچون جواهری بر چشم گاو نشسته و گاوی خشمگین را در اذهان تداعی می کند. این صورت فلکی در نزدیکی جبار و در قسمت شمال غربی آن قرار دارد. در این صورت فلکی همچنین یکی از زیباترین و بارزترین خوشه های باز آسمان شب قرار دارد که می توان حتی با چشم غیر مسلح حدود 7 ستاره آن را مشاهده کرد(در نوشتاری جداگانه به طور کامل به خوشه پروین و افسانه مربوط به آن خواهیم پرداخت).

در اساطیر وافسانه های ‚ تمدن های گوناگون توجه خاصی به این صورت فلکی می شده چنانکه بابلیان که کشورشان در زمان کورش بزرگ تحت سیطره امپراطوری جهانی ایران درآمد صورت فلکی گاو (ثور) را تداعی کننده گاو نری می دانستند که به فرمان الهه ایشتار (الهه عشق و محبت بابلی) به آسمان ها عروج کرد تا گیلگمش پهلوان افسانه ای را به شوند (خاطر) بی توجهی نسبت به الهه ایشتار از پای در آورد . در افسانه های یونانی این صورت فلکی خاطره زئوس ‚ قدرتمندترین خدای یونانیان را تداعی میکرد . زئوس خدای یونانیان شیفته دختری شد به نام اروپا که دختر پادشاه بود . او شکل و شمایل خود را به صورت گاو نری درآورد و دختر پادشاه را ربود و بر پشت خود سوار کرده و به یکی از جزایر یونانی نشین به نام جزیره کرت منتقل کرد . بعد از آن اروپا به همسری زئوس درآمده و از او صاحب فرزندی به نام مینوس (مینوز) شد . همچنین مصریان باستان در صورت فلکی گاو نر (ثور) گاو مقدس خود آپیس (holly apis) را می دیدند و این صورت فلکی برای آنها مهم و مقدس قلمداد می شد .

مصریان در حال تقدیس گاو آپیس

شاید در آسمان شب کمتر صورت فلکی باشد که واقعا” به نامش به مانند عقرب (کژدم) شبیه باشد . این صورت فلکی به خاطر شباهت نزدیکش به عقرب از حدود 7000 سال قبل شناخته شده بوده است . این صورت فلکی در مناطق شمالی دیده نمی شود ولی در مناطق جنوبی به راحتی می توان آن را دید  .
معروفترین ستاره آن ستاره اپوش یا دل شیر است که با نام قلب العقرب هم شناخته می شود .این ستاره یک غول قرمز است و چون جواهری در شبهای تابستان درخشش دارد .
بر اساس افسانه های یونانی یکی از روایت های قتل شکارچی یا جبار کشته شدنش توسط نیش عقرب است . کژدم یا عقرب به دستور آرتمیس که الهه حیوانات و زنان جوان بود شکارچی را نیش می زند و او را به قتل می رساند . صورت فلکی جبار زمانی که عقرب طلوع می کند در افق غربی ناپدید می شود گویی از هراس و وحشت عقرب می گریزد و پس از آن واقعه کژدم به صورت گروهی از ستارگان به آسمانها صعود کرد تا در یادها بماند .
بایستی خاطر نشان کرد عقرب یک صورت فلکی دایره البروجی است و خورشید در آبان ماه میهمان این برج است .
کماندار یا قوس
صورت فلکی کماندار یا قوس به دو علت از اهمیت خاص برخوردار است یک آنکه صورت فلکی دایره البروجی است و خورشید در ماه آذر میهمان این برج است و دوم اینکه در مرکز کهکشان را شیری قرار گرفته است وما شاهد درخشنده ترین قسمت راه شیری در این صورت فلکی هستیم .در ضمن این صورت فلکی در کنار عقرب دارای اجرام بسیار زیبایی هستند که لذت رصد تابستانی را دو چندان می کند . وجود سحابی و خوشه های بسیار زیبا در این صورت فلکی بسیار مشهود است و می توان به راحتی آنها را به دام تلسکوپ یا دوربین دوچشمی انداخت البته با چشم غیر مسلح هم دیدن آن شور آفرین است .
در افسانه های یونانی چنین آمده است شیرون که موجودی نیم انسان و نیم اسب (موجوداتی به نام قنطورس) بود بر خلاف دیگر همنوعانش که موجوداتی سراسر شرور و ظالم بودند موجودی مفید و خوب بود او به قهرمانان یونانی فنون جنگ و رزم       می آموخت و آنها را تعلیم می داد . روزی هرکول قهرمان اسطوره ای یونان به گونه ای تصادفی او را با نیزه ای که آغشته به سمی مهلک بود زخمی می کند و شیرون از این زخم زجری زیادی می کشید ولی چون فنا ناپذیر بود مرگی برای او نبود . او از فناناپذیری خود دست کشید و با اجازه زئوس خدای خدایان مرد . زئوس برای زنده نگه داشتن نام او, او را به صورت گروهی از ستارگان به آسمانها صعود داد .
قابل ذکر است این صورت فلکی در اساطیر سومر قدیم شناخته شده بوده است .

نقشه صور فلکی کژدم و کماندار

تصاویر افسانه ای عقرب و کماندار

صورت فلکی شیر یکی از صور فلکی زیبای آسمان شب است که به دلیل قرار گرفتن در دایره البروج از اهمیت خاصی در میان صور فلکی برخوردار است . این صورت فلکی دارای قدمت بسیار زیادی است چرا که در عهد باستان  در ملل گوناگونی چون : ایران (پارس), بابل, سومر, روم و یونان شناخته شده بوده است و حتی رد پای  آن را می توان در تمدن های بوجود آمده در آمریکای جنوبی نیز مشاهده کرد .

معروفترین ستاره صورت فلکی شیر ستاره ای از قدر 4/1 است که به نام دل شیر معروف است و با نامهای قلب الاسد و یا آلفا شیر هم شناخته می شود .
صورت فلکی شیر یک صورت فلکی بهاری است که از اول بهار تا پایان آن به خوبی قابل مشاهده است . یافتن آن هم آسان است چرا که در زیر آبگردان صورت فلکی خرس بزرگ قرار گرفته (قسمت جنوب خرس بزرگ) .

صورت فلکی شیر یا اسد در مرداد ماه میزبان خورشید است و یا به عبارت دیگر زمین در مرداد ماه در وضعیتی قرار می گیرد که که روبروی صورت فلکی شیر است . در ضمن این نکته قابل ذکر است که  قرار گرفتن خورشید در برج شیر نوعی حرارت و قدرت را نشان می داده و این نکته را می توان در آرم دولت های پادشاهی عصر باستان ایران یا پارس که شیر و خورشید را در کنار هم نشان می دهد دید مخصوصا” که در ,مرداد ماه ,شیر میزبان خورشید بوده یعنی در اوج گرمای هوا ,خرمی طبیعت و پر آبی رودها .

تصویر افسانه ای شیر و نقشه صورت فلکی شیر

افسانه صورت فلکی شیر همچون دیگر صور فلکی ریشه ای یونانی دارد . در افسانه های یونانی آمده است شیری رویین تن و قدرتمند موجب سلب آسایش و وحشت مردم منطقه نمیا شده بود و هرکول پسر زئوس و قهرمان افسانه ای یونان بر آن شد تا این شیر قدرتمند را از بین ببرد و باعث آسایش مردم شود . به همین خاطر روزی به کنام شیر نزدیک شد و بعد از سد کردن یکی از راههای خروجی غاری که کنام شیر رویین تن در آن بود شیر را مجبور کرد تا با او روبرو شود . مبارزه بین هرکول و شیر قدرتمند شروع شد ولی نه تیر و نه نیزه و نه شمشیر هیچ یک بر شیر رویین تن اثر نکرد . در آخر هرکول توانست با فشردن گلوی شیر حیوان را خفه کرده و او را از پای در آورد و بعد با تکه ای از یال شیر که  همچون آهن آبدیده سخت و مقاوم بود و همچون الماس بران پوست شیر را بکند و آسایش را به مردم نمیا باز گرداند بعد از این جریان زئوس خدای خدایان یونان شیر را به صورت گروهی از ستارگان به آسمان صعود داد .

صحنه ای از نبرد هرکول و شیر

  بی شک معروفترین و بارزترین صورت قلکی آسمان و بخصوص آسمان شمالی و بهاری صورت فلکی خرس بزرگ یا دب اکبر است که توسط 7 ستاره معروف خود که شکل یک ملاقه را ذهن آکثر مردم تداعی میکند شناخته شده است و حتی گاهی با همین نام یعنی ملاقه معرفی می گردد.

البته قابل ذکر است صورت فلکی دب اکبر که در تصور عموم مردم همان هفت ستاره تلقی می شود اشتباه است و این هفت ستاره تنها قسمتی از بدن خرس (کعب ران و دم خرس) را نشان می دهد و صورت فلکی کامل خرس بزرگ دارای ستارگان بیشتری است که در نقشه زیر می بینید .

نقشه خرس بزرگ و کوچک و ستارگان معروف و چگونگی یافتن ستاره قطبی

این صورت فلکی در ملل کهنی چون : ایران (پارس), مصر, روم و یونان شناخته شده بوده است و هر ملت بنابر اسطوره ها و عقایدش شکل خاصی را در آن می دیده است . ولی افسانه های اکثر صور فلکی مربوط به یونان باستان است و نباید اینگونه تصور شود که صور فلکی در دنیای قدیم فقط در یونان قدیم شناخته شده بوده است .
صورت فلکی خرس بزرگ به دلیل رابطه ای خاص که در یافتن ستاره قطبی دارد معروفیتی افزونتر کسب کرده چرا که اگر فاصله بین دو ستاره لبه آبگردان یعنی دوبه (آلفا) و مراق (بتا) را پنج برابر کنید به ستاره قطبی می رسید . باید توجه شود که خرس بزرگ یک صورت فلکی پیرا قطبی است و در نیم کره شمالی غروب نمی کند البته شاید در بعضی مواقع و در نواحی نزدیک استوا ارتفاع آن در افق شمالی کم شود و بعضی قسمت های آن به زیر افق برود ولی باز هم می توان در یک افق مناسب آن را دید .
در افسانه های یونانی نقل شده است زئوس خدای خدایان شیفته گالیستو شاهزاده آرکادی می شود و جونو که ملکه زئوس بود به این عشق ورزی حسادت کرده و کالیستو را به شکل خرس تبدیل می کند و بعدها به آسمان صعود می دهد. زئوس از گالیستو پسری به نام آرکاز داشت که روزی برای شکار به جنگل می رود و با مادر خود که به شکل خرس در آمده بود مواجه می شود و قصد شکار آن را می کند . زئوس برای جلوگیری از رخدادی تلخ آرکاز را نیز به شکلی خرسی کوچک در آورد و به آسمان صعود داد تا در کنار مادر خود قرار گیرد و مبنای افسانه خرس کوچک یا دب اصغر باشد .
خرس کوچک نیز در ملل عصر باستان که نام آنها در بالا آورده شد شناخته شده بوده و هفت ستاره آن که کل صورت فلکی را شامل می شود در این ملل کهن دارای اهمیتی خاص بودند . در ضمن شکل خرس کوچ بسیار شبیه ملاقه دب اکبر است که ستاره قطبی در انتهای صورت فلکی خرس کوچک قرار گرفته است .

تصویر افسانه ای خرس بزرگ